Loslaten van een diepgeworteld schuldgevoel uit je jeugd: de weg terug naar zelfliefde en innerlijke vrijheid
Een schuldgevoel gaat over het besef of geloof dat je een ander iets hebt aangedaan; je hebt iemand teleurgesteld, benadeeld of beschadigd op welke manier dan ook. Wist je dat een schuldgevoel vaak in je jeugd ontstaat? Het blijft meestal verborgen totdat je als volwassene situaties aantrekt die dat schuldgevoel triggeren, waardoor je daar bewust van kunt worden en er iets aan kunt doen.
In dit artikel neem ik je mee op reis naar het erkennen, begrijpen en bevrijden van deze emotionele last waardoor je steeds jezelf afwijst en probeert iets goed te maken waar je in wezen geen schuld aan hebt.
1. Een kind trekt schuld aan voor een onevenwichtige thuissituatie
Een kind wordt onschuldig geboren, afgezien van mogelijk meegenomen schuld uit een vorig leven. Het kind is totaal afhankelijk van zijn ouders en gaat ervan uit dat het bij hen veilig en geborgen is. Het is loyaal aan zijn ouders, wat er ook speelt bij de ouders en in het gezin. Het kind is daarom geneigd om onbewust de schuld van een onevenwichtige thuissituatie op zich te nemen.
Daarnaast kan het zijn dat het kind schuldgevoelens van de ouders overneemt of een aandeel daarvan op zich neemt om hen te ontlasten. Ook kan het zijn dat de ouders een schuldgevoel dragen en het kind bepaald compensatiegedrag van hen overneemt: dat is dan aangeleerd gedrag.
Verder kan een kind ongewenst zijn bij geboorte of in de kinderjaren. Het kan zich schuldig voelen omdat het gelooft dat het niet goed genoeg is of de liefde van de ouders niet verdient. Een teveel aan kritiek en een gebrek aan positieve bevestiging kan hiervoor zorgen.
Een kind dat verwaarloosd, misbruikt of geïsoleerd is, kan denken dat hij/zij dit zelf heeft veroorzaakt. Een kinderbrein trekt vaak onjuiste conclusies: dat het schuld heeft aan zaken die thuis niet goed gaan zoals relatieproblemen tussen ouders, scheiding, ziekte, misbruik, verslaving, trauma’s of overlijden. Kinderen hebben immers nog niet de cognitieve capaciteit om complexe situaties correct te interpreteren en te begrijpen. Een kind is zich nog niet bewust dat het een onterecht schuldgevoel draagt en zal er niet gauw over praten of iemand om hulp vragen.
2. Wat zijn de gevolgen van een diepgeworteld schuldgevoel?
Het leed van een ander heb je ooit aangegrepen om jezelf als dader en slachtoffer te zien en soms ook als aanklager en rechter. Je gelooft dat jij (deels) schuldig bent aan haar/zijn pijn. Je denkt dat jij verantwoordelijk bent voor de ellende van die persoon en dat je het goed moet maken of zelfs straf verdient. Deze valse aannamen remmen je in jezelf-zijn, zelfliefde, welzijn en in je spirituele groei. Het schuldgevoel drukt als een loden juk op je ziel en voelt beklemmend als een nauwzittend korset dat je de adem beneemt. Het kan leiden tot een neerwaartse spiraal van negatieve gedachten, angst en zelfverwijt (“had ik maar…”). Gevoed door een gevoel van tekortschieten en de overtuiging niet goed genoeg te zijn, blijf je hetzelfde compensatiegedrag vertonen. Dit alles geeft stress en kan leiden tot problemen op het gebied van gezondheid, relaties en kwaliteit van leven.
3. Wat zijn veelvoorkomende vormen van compensatiegedrag?
Om een knagend schuldgevoel te compenseren, ga je overdrijven en teveel je best doen zodat je in egogedrag vervalt (ontdek je: valkuilen). Hierna zie je enkele voorbeelden van doorgeslagen gedrag:
Overmatige verantwoordelijkheid: Je hebt geleerd of bent gewend om verantwoordelijkheid te nemen voor zaken die buiten je invloedssfeer liggen. Misschien kreeg je als kind kreeg vaak (onterecht) de schuld van iets. Of je zag dat je ouders dit deden en je nam het gedrag over. Ook overbezorgdheid van je ouders kan resulteren in het gevoel dat jij voor alles verantwoordelijk bent. Bijvoorbeeld: je moest al jong zorgen voor een zieke ouder of zusje.
Zelfopoffering: Je wilt er altijd voor anderen te zijn ten koste van jezelf. Je ontlast en steunt anderen zonder je eigen behoeften en grenzen te respecteren. Je cijfert jezelf weg om de ander te verzorgen, beschermen, helpen of zelfs redden. Je trekt geen evenwaardige relaties aan om dat te kunnen doen. Dit patroon hoort ook bij hoog sensitieve personen. Ze zijn gevoelig voor emoties van anderen en nemen ze vaak onbewust over.
Perfectionisme: Je streeft naar perfectie in de hoop goedkeuring, geen kritiek, afwijzing of straf te krijgen. Je lijdt aan overmatige zelfkritiek en verwijt jezelf de kleinste foutjes, zelfs als deze nauwelijks gevolgen hebben voor jezelf of anderen.
Besluiteloosheid: Je hebt last van twijfel- en uitstelgedrag omdat je bang bent de verkeerde beslissing te nemen. Je kunt over alles twijfelen, situaties over-analyseren en ingewikkeld maken en in details verdrinken. Je vraagt iedereen om raad, maar kunt niet beslissen.
Vergelijken met anderen: Je bent blootgesteld aan onrealistische verwachtingen, strenge normen, beperkende geloofsovertuigingen, constante kritiek en ideaalbeelden van je ouders en opvoeders. Deze tendens zet zich voort in je sociale netwerken en via influencers op social media.
Bevestiging zoeken: Voor je eigenwaarde en zelfvertrouwen maak je jezelf afhankelijkheid van externe goedkeuring. Je zoekt voortdurend naar bevestiging, goedkeuring en geruststelling (bijv. “Heb ik het zo goed gedaan?”).
Zelfbestraffing: Je straft jezelf door jezelf comfort, liefde of plezier te ontzeggen, te verwaarlozen of jezelf fysiek te beschadigen.
4. ‘Ziektewinst’: redenen om een schuldgevoel vast te houden
Je kunt je om verschillende redenen aan een diepgeworteld schuldgevoel uit je jeugd vasthouden. Soms spelen onbewuste voordelen of ‘ziektewinst’ daarin een rol. Hierna zie je enkele voorbeelden.
Je gelooft dat het schuldgevoel onderdeel is van wie je bent. Het behoud van je vertrouwde identiteit geeft je een gevoel van veiligheid.
Door je te concentreren op schuldgevoelens (als afleiding of excuus), kun je andere problemen, veranderingen, uitdagingen of verantwoordelijkheden uit de weg gaan om in je comfortzone te blijven.
Het vasthouden aan schuldgevoelens kan dienen als een manier om een gevoel van controle te behouden, zelfs als dit zelfdestructief is.
Het vasthouden aan schuldgevoelens (slachtofferschap, klagen) kan dienen als een strategie om aandacht, zorg, sympathie of steun te krijgen van anderen.
Het voldoen aan sociale normen, ook al zijn die onredelijk of beperkend voor jezelf als individu, maakt dat je je sociaal geaccepteerd voelt: het gevoel dat je erbij hoort.
5. Overwegingen over schuld en onschuld
Jezelf pijnigen, straffen en afwijzen is zinloos, het dient geen doel en vergiftigt je geest.
Wanneer je intenties zuiver zijn en door jouw toedoen iemand leed ervaart, kun je dan nog wel spreken over schuld? Kijk eens of je de volgende gedachtegang kunt volgen:
- Het leven is in het hier en nu. Enkel via gedachten kun je met verleden of toekomst bezig zijn.
- Situaties gaan zoals ze gaan, of je je daar nu bewust van bent of niet.
- In een liefdevol leven is geen ruimte voor goed en fout; alleen oorzaak en gevolg.
- We leven in een dimensie waarin er sprake is van polariteiten: het een kan niet zonder het ander. Dus ook schuld en onschuld. De ene pool laat de aanwezigheid zien en de andere pool de afwezigheid maar beide delen vormen één geheel.
- Ieder mens trekt omstandigheden aan die resoneren met hun innerlijk: zo binnen, zo buiten. Vaak heb je daar geen controle over en sta je daar op dat moment niet bij stil.
- Ze zijn voor alle betrokkenen nodig om ervaringen op te doen, bewuster te worden en ervan te leren. Soms fungeren we in een situatie als medespeler of aangever om een ander te spiegelen, triggeren in onverwerkte pijn of te helpen bij het krijgen van een inzicht. Confrontaties kunnen bovendien verhelderend, transformatie en helend zijn.
- Ieder is enkel verantwoordelijk voor haar/zijn eigen aandeel in de situatie. Je bent dus niet verantwoordelijk voor de keuzes, het gedrag of interpretaties van de persoon die je hebt geschaad of denkt te hebben geschaad.
- Ieder gedrag is je beste keuze op dat moment, zelfs wanneer je je intuïtie hebt genegeerd. Als je op dat moment anders had geweten (gedacht, gevoeld, besloten), had je wel anders gedaan.
- Je kunt niet aan verwachtingen voldoen als deze niet realistisch zijn of wanneer je er geen invloed op hebt. Hierbij speelt ook geen schuldvraag maar is er sprake van miscommunicatie.
- Je kunt de tijd en gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden niet terugdraaien. Achteraf kun je reflecteren op je gedrag en jouw aandeel in een gebeurtenis en tot andere inzichten en conclusies komen. Maar dat verandert niets aan het verleden; hooguit aan je perspectief erop of aan je intentie om anders te handelen bij een volgende keer.
6. Aan de slag: Hoe kun je een schuldgevoel aanpakken?
Het is belangrijk voor ouders, verzorgers en opvoeders om open communicatie met kinderen te bevorderen, hen gerust te stellen en hun gevoelens te valideren. Het aanmoedigen van een gezond zelfbeeld en het bieden van emotionele steun kan helpen bij het verminderen van onnodige schuldgevoelens bij kinderen en het bevorderen van hun welzijn.
Als de ander die je iets hebt aangedaan nog leeft, kun je erover praten, eventueel gemeend sorry zeggen en nog iets rechtzetten. Dat ontluikt mooie eigenschappen zoals het tonen van empathie, kwetsbaarheid, zelfkennis en compassie voor jezelf. Als de persoon al is overleden, kun je het gesprek in gedachten voeren of opschrijven.
Reflectievraag: Wat wil je met de ander delen? Wat wil je vragen? Wanneer is het gesprek voor jou geslaagd, zelfs als de ander je niet kan vergeven?
Reflectievraag: Herinner je situaties waarin je schuldgevoel werd aangeraakt of geactiveerd. Noteer de rode draad en onderzoek de relatie met situaties die plaatsvonden in je jeugd.
Reflectievraag: Wat zou er veranderen in je leven als je het schuldgevoel zou loslaten? Ga na of er sprake is van ‘ziektewinst’ waardoor je er onbewust aan vasthoudt.
Reflectievraag: Wat houdt je tegen om te accepteren dat fouten nodig zijn om ervan te leren? Lees dit artikel en bepaal wat je kan je helpen om jezelf te vergeven.
Beluister deze begeleide meditatie om jezelf te vergeven en een schuldgevoel los te laten. De audio duurt 10 minuten.
Via zelfreflectie en nadenken over de oorsprong van je schuldgevoel kom je een heel eind. Maar voor de meeste mensen is het nodig om via passende professionele ondersteuning te werken aan het erkennen, begrijpen en verwerken van deze emotionele lading en het loskomen van de daarmee verbonden denk- en gedragspatronen.
Hulp nodig?
Ik ondersteun je graag bij het erkennen, begrijpen en verwerken van een schuldgevoel; de weg terug naar zelfliefde en innerlijke vrijheid. Aarzel niet om mij te bellen voor een direct en helder antwoord op je levensvragen. Je kunt mij ook op afstand raadplegen via videobellen. Afspraak maken: mail naar mariska@poortnaargeluk.nl of via het aanvraagformulier op mijn website.
Laatste berichten van Mariska Jak (toon alles)
- Hoe herken je je valse wil en herwin je je authentieke wil? - 21 november 2024
- Ontdek welke krachten jouw keuzes beïnvloeden - 21 november 2024
- Mini-meditatie: Heling van je gekwetste innerlijke kind (duur audio: 8 minuten) - 20 november 2024
