Overprikkeling: wat is het en hoe ga je ermee om?
In dit artikel krijg je antwoord op de volgende vragen:
Wat is overprikkeling? Wat zijn mogelijke oorzaken van overprikkeling?
Op welke manieren kun je reageren op overprikkeling?
Wat kun je doen om van overprikkeling af te komen?
Wat helpt om overprikkeling te voorkomen?
Wat kun je doen om iemand te helpen die overprikkeld is?
Wat is overprikkeling en wat zijn mogelijke oorzaken?
Overprikkeling kun je letterlijk vertalen als een toestand waarin je lichamelijk en geestelijk meer prikkels of stimuli hebt ervaren dan je kunt verdragen of verwerken. Prikkels zijn indrukken, zintuiglijke waarnemingen en energetische processen.
Het zijn invloeden die van buiten en van binnen op je inwerken, bewust of onbewust. Soms zijn het gewoon teveel prikkels, maar het kan ook zijn dat je bepaalde indrukken moeilijk kunt verwerken. Het gaat altijd over het verschil tussen draaglast en draagkracht. De ene mens is veel gevoeliger voor indrukken dan een ander. Wanneer je een hoogsensitief persoon bent, weet je dat uit eigen ervaring. Dan ga je op tweede paasdag echt niet shoppen bij IKEA of een drukke rommelmarkt bezoeken. Het idee of beeld daarvan kan al teveel druk opleveren en stress geven. Het is belangrijk dat je weet van jezelf waar je sterk op reageert. Daar kom je alleen maar achter door dit meermaals te ervaren. Dan kun je die stresserende situaties vermijden of beperken.
Ook plezierige prikkels kunnen voor overprikkeling zorgen. Wanneer je graag een theater, feestje of festival bezoekt, plan daarna dan rust in om weer bij te tanken en je ervaringen te verwerken.
Wanneer je voor je werk veel moet beeldbellen, las dan mini-pauzes in om weer op adem te komen en de gesprekken te verwerken.
Wanneer je social media bewust en doelgericht gebruikt, krijg je ook veel ongewenste reclameboodschappen en berichten onder ogen. Dat kun je misschien deels ondervangen via een advertentieblokker. In praktijk kun je niet alle ongewenste prikkels uit de weg gaan. We leven immers niet meer in de middeleeuwen; toen hadden onze hersenen nog niet zoveel prikkels te verwerken. Voor iedereen is het zoeken naar de juiste balans tussen het opzoeken van prikkels en het zorgen voor rust door het minimaliseren van prikkels.
Op welke manieren kun je reageren op overprikkeling?
Bij de bekende druppel die de emmer doet overlopen, is je grens bereikt. Je kunt op verschillende manieren reageren op overprikkeling. Hierna zie je een toelichting op vier reacties.
1. Afsluiten en terugtrekken
Je sluit je af, je trekt je terug, je bent mentaal afwezig, je bent niet meer aanspreekbaar, bereikbaar of beschikbaar. Je kunt je niet meer verbinden met jezelf (binnenwereld) en niet meer bezighouden met je omgeving (buitenwereld). Het aangeven van waar je behoefte aan hebt is dan ook lastig.
Voor de mensen in je directe omgeving betekent dit, dat ze je beter even met rust kunnen laten en de ruimte geven om de disbalans te herstellen. Sensitieve en bewuste mensen voelen aan dat ze je even met rust moeten laten, maar er zijn ook mensen die dit niet aanvoelen en doorhebben dat je overprikkeld bent. Daarom is het erg belangrijk dat je tijdig aangeeft wanneer je ruimte voor jezelf nodig hebt om weer op adem te komen. Iedereen is van tijd tot tijd immers overprikkeld. We hebben het allemaal steeds drukker en tijd nemen voor jezelf schiet er dan bij in. Vaak heb je zelf niet door dat het je allemaal even teveel is. Het zou daarom goed zijn als wij elkaar daarop zouden attenderen, zonder verwijt en ergernis. Zo kunnen we er ook voor elkaar (leren) zijn als het even niet meer stroomt.
2. Schrikken en de weg kwijt zijn
Plotselinge en heftige situaties kunnen je tijdelijk ontwrichten. Je raakt in een toestand van verbijstering, desoriëntatie en verwardheid. Je bent dan niet meer in staat om normaal te functioneren of communiceren: ‘out of order’. Dat overkomt mij als zeer hooggevoelig persoon bij plotselinge harde geluiden van bijvoorbeeld een voorbijrazende motor, een bladblazer of een laagvliegende straaljager. De schrik slaat me dan letterlijk om mijn hart.
Ook beelden kunnen een grote impact hebben op je systeem, zoals beelden van armoede- of oorlogsgebieden op het journaal. Hoe meer je je kunt verbinden met een situatie, des te meer last kun je daarvan ondervinden. Wanneer je bijvoorbeeld getuige bent van een ongeluk of je leest een goed boek en je identificeert je helemaal met de hoofdpersoon die iets vreselijks meemaakt. Dat is de reden waarom sensitieve en bewuste mensen weinig naar het nieuws kijken, social media, beperkt gebruiken, oordoppen dragen en festivals vermijden.
3. Aanvallen en afstoten
Bij deze uitingsvorm van overprikkeling kun je verbaal uit je slof schieten en dingen zeggen waar je later spijt van hebt. Je kunt rebels of puberaal reageren of anderen in je buurt verwijten maken. Het zijn in wezen projecties van je eigen onvermogen om effectief met de situatie om te gaan. Je gaat uit verbinding met jezelf en met de ander, je praat in verwijten in plaats van behoeften. Vaak mondt dit uit in een ruzie waardoor gevoelens van onmacht en onrust toenemen. Ook bij deze uitingsvorm is het belangrijk dat je bewust bent van deze gevolgen en dat je je eigen pijn in liefde omarmt zodat het kan doorstromen. Aan het einde van dit artikel verwijs ik naar een eenvoudige manier om dat te doen.
4. Exploderen en agressief reageren
Langdurende of aanhoudende overprikkeling kan leiden tot explosieve of agressieve reacties. Hierbij is sprake van een totale onbalans waarin het zelfregulerend mechanisme om adequaat met prikkels om te gaan niet meer werkt. Dat wil zeggen dat de persoon geen mogelijkheid meer heeft om te relativeren, om afstand te nemen, om hulp te vragen of de situatie vanuit een ander perspectief te bezien. De stem van het geweten is dikwijls voor de persoon niet meer hoorbaar.
Deze toestand kun je vergelijken met een expansievat met overdruk. Elke kleine, onverwachte of onnodige verstoring – die de persoon normaliter niet eens zou opmerken – kan in een dergelijke toestand een explosieve of agressieve reactie teweegbrengen. Deze heftige uitbarsting is superkrachtig en niet te stoppen, als een draak die vuurspuwt.
Iemand die gebukt gaat onder extreme overprikkeling wil de bron van overlast zo snel mogelijk uitschakelen. Het lichaam staat bol van adrenaline en het is klaar om de oorzaak te vinden en te elimineren. Wanneer dit niet mogelijk is, nemen gevoelens van onmacht, frustratie en woede toe met alle gevolgen van dien. Het kan zijn dat de persoon, op welke manier dan ook, wraak wil nemen op alles wat hem ooit is aangedaan.
Je kunt iemand in een dergelijke toestand niet aanspreken want de maat is al vol. Het beste is om afstand te nemen, de persoon de ruimte te geven om agressie verbaal te uiten. De persoon proberen te sussen of vastpakken werkt meestal niet. Bij destructief gedrag kun je het beste direct hulp inschakelen en de politie bellen om de schade te beperken.
Zodra de uitbarsting is verminderd, kun je de persoon begripvol aanspreken en onderzoeken waar hij behoefte aan heeft.
Aan de slag
Leer jezelf kennen
Je hebt gelezen dat je uit balans kunt raken door te veel prikkels. Weet jij wanneer dat bij jou het geval is? Leer jezelf kennen en ontdek op welke prikkels je sterk reageert. Vervolgens kun je ze bewust vermijden, beperken, oplossen of via rust compenseren. Door overprikkeling kun je last krijgen van allerlei klachten. Welke klachten herken je bij jezelf?
Fysiek: vermoeidheid, hoofdpijn, hoge hartslag, versnelde ademhaling, gespannen spieren, slaapproblemen en oorsuizen.
Geestelijk: trager denken, concentratieproblemen, vergeetachtigheid, niet op woorden kunnen komen.
Emotioneel: onrustig, ongeduldig, geïrriteerd, prikkelbaar, labiel, depressiviteit.
Relationeel: vermijden van sociale contacten, niet aanspreekbaar zijn, discommunicatie en disfunctioneren.
Lees meer over in- en externe stressoren.
Wees zelfbewust en assertief
Verder is het handig om te weten op welke manier jij meestal reageert op overprikkeling. Het kan helpen om een dagboek bij te houden zodat je terugkerende situaties ontdekt. Hoe eerder je de eerste signalen van overprikkeling bij jezelf herkent, des te eerder kun je je grenzen aangeven en vragen om de benodigde rust en ruimte en tijd nemen om jezelf te helen.
Neem balansherstellende maatregelen
Wat is de manier waarop jij het beste tot rust kunt komen waardoor de overprikkeling verdwijnt?
De een is gebaat bij het beluisteren van bepaalde soort muziek, de ander maakt een wandeling in de natuur of trekt zich terug om te mediteren. Wat je ook kiest: doe wat voor jou goed voelt en wat bij jou past. Leer nieuwe manieren kennen zoals yoga, tuinieren, puzzelen of een mandala inkleuren. Iets waarbij je niet hoeft na te denken en wat je in een tijdloze toestand brengt, helemaal in het hier en nu. Lees meer over mindfulness.
Fix een getriggerd pijnlichaam
Meestal kom je weer op adem nadat je benodigde rust en ruimte hebt gepakt en me-time hebt genoten. Wanneer het gevoel van onrust echter blijft, kun je dat wegwerken via een eenvoudige, effectieve techniek die werkt binnen 90 seconden. Onder het motto ‘wat zeurt, krijgt een beurt’: omarm het nare gevoel door er een hoge energietrilling op te zetten. Lees meer over deze snelle triggerfix: ‘WELlen.
Maak een ‘EHBO-doos’
Zaken met een hoge energietrilling, kun je gebruiken om jezelf weer in balans te brengen. De wet van energie zegt: een hoge trilling lost een lagere op. Tenminste…. als je interne criticus of stem van het ego daar niet tussen zit. Verzamel positieve prikkels die jou kunnen helpen op het moment dat je overprikkeld dreigt te raken zodat je in balans blijft. Ze zorgen voor ontspanning, vreugde, geven je energie of inspiratie. Kortom: ze doen jou goed en verhogen je gevoel van welzijn. Deze EHBO-doos bij (dreigende) overprikkeling kun je vullen met de volgende dingen. Het vullen van deze zogenaamde ‘EHBO-doos’ kan je plezier geven en het idee dat je zo’n doos hebt kan je ook een gerust gevoel geven. Ideeën voor het vullen van je ‘EHBO-doos’:
♥ Zakdoek met je favoriete parfum.
♥ Knuffelbeer die je als kind al troost bracht.
♥ Edelsteen die je helpt om te aarden.
♥ Theezakje waarmee je thee kunt zetten die je lekker vindt.
♥ Lief kaartje of dat je van een dierbare hebt ontvangen.
♥ Speeldoosje met rustgevende muziek.
♥ Foto van je huisdier of lievelingsdier.
♥ Lekkernij waar je dol op bent zoals een bio-notenreep
Laatste berichten van Mariska Jak (toon alles)
- Hoe herken je je valse wil en herwin je je authentieke wil? - 21 november 2024
- Ontdek welke krachten jouw keuzes beïnvloeden - 21 november 2024
- Mini-meditatie: Heling van je gekwetste innerlijke kind (duur audio: 8 minuten) - 20 november 2024
